7.2. Pochodne instrumenty finansowe
Spis treści
Zasady rachunkowości
Pochodne instrumenty finansowe nieobjęte rachunkowością zabezpieczeń
Pochodne instrumenty finansowe, zawarte w celu zabezpieczenia ryzyka Grupy, które nie stanowią instrumentu zabezpieczającego w rachunkowości zabezpieczeń, klasyfikuje się do aktywów/zobowiązań finansowych wycenianych w wartości godziwej przez wynik finansowy. Instrumenty te stanowią zabezpieczenie w sensie ekonomicznym. Grupa dopuszcza też zawieranie transakcji spekulacyjnych, jednak są one ściśle kontrolowane i ograniczone przez limity ryzyka.
Do instrumentów pochodnych zaklasyfikowanych do wycenianych w wartości godziwej zalicza się również te instrumenty pochodne, w stosunku do których unieważniono powiązanie zabezpieczające.
Instrumenty pochodne ujmuje się początkowo w wartości godziwej i wycenia na każdy dzień bilansowy w wartości godziwej z ujęciem skutków wyceny w rachunku zysków i strat w pozycji koszty finansowe netto (m.in. wyceny instrumentów zabezpieczających działalność finansową, np. zaciągnięte zobowiązania dłużne) oraz pozostałe przychody i koszty operacyjne (np. transakcje zabezpieczające nie objęte rachunkowością zabezpieczeń, m.in. kontrakty forward).
Rachunkowość zabezpieczeń
Grupa stosuje rachunkowość zabezpieczeń w celu odpowiedniego ujęcia w księgach zabezpieczanego ryzyka zmian cen zakupu gazu oraz kursu walutowego (EUR/PLN i USD/PLN) związanego z przyszłymi zakupami/sprzedażą gazu. Ryzyko zmiany cen gazu wynika z wysoce prawdopodobnych prognozowanych przyszłych transakcji zakupu gazu przez Grupę. W odniesieniu do tych transakcji stosowana jest rachunkowość zabezpieczeń przepływów pieniężnych.
Instrumentami zabezpieczającymi są instrumenty pochodne.
Zyski i straty wynikające ze zmiany wartości godziwej instrumentu zabezpieczającego przepływy pieniężne ujmowane są w odrębnej pozycji kapitałów własnych (Kapitał z tytułu stosowania rachunkowości zabezpieczeń), w takiej części, w jakiej dany instrument stanowi skuteczne zabezpieczenie związanej z nim pozycji zabezpieczanej. Część nieskuteczną odnosi się w rachunek zysków i strat. Wynik skuteczny zabezpieczenia odnoszony na kapitał przez okres trwania zabezpieczenia, w momencie realizacji jest przenoszony z kapitału do początkowego kosztu wartości zapasów lub wpływa na wynik ze sprzedaży gazu.
Grupa zaprzestaje klasyfikowania instrumentów jako zabezpieczające, jeżeli instrument pochodny wygaśnie, zostanie sprzedany, rozwiązany lub zrealizowany albo jeśli zabezpieczenie przestaje spełniać kryteria rachunkowości zabezpieczeń oraz zaprzestano oczekiwać realizacji planowanej transakcji.
Grupa zawiera transakcje dotyczące następujących instrumentów pochodnych:
Instrumenty pochodne objęte rachunkowością zabezpieczeń
| Opis oraz cel wykorzystania instrumentu przez Grupę | |
| Kontrakty forward walutowe /kontrakty forward rozliczane do średniej /swap walutowy | Forward to transakcja na sprzedaż bądź zakup waluty za z góry określoną cenę wykonania z datą realizacji większą niż dwa dni robocze od daty, w której ustalane są warunki transakcji forward. Grupa korzysta z kontraktów walutowych forward w celu zabezpieczenia przed wahaniem kursów walutowych w USD i EUR w kontraktach na przyszłe zakupy/sprzedaż towaru. Kontrakt forward rozliczany do średniej (swap walutowy) ma rozliczenie nierzeczywiste wynikające z różnicy pomiędzy ceną wykonania a uśrednioną ceną z danego miesiąca. |
| Swap towarowy | Instrument dotyczący transakcji, w której strony zobowiązują się do wymiany płatności w ustalonym dniu. Płatności te naliczane są w oparciu o ustalone ilości określonego towaru i jego cenę. W ramach transakcji jedna ze stron zobowiązuje się płacić stałą cenę, natomiast druga cenę zmienną. Nie dochodzi jednakże do fizycznej wymiany towarów będących przedmiotem transakcji. Spółki z Grupy wykorzystują instrument jako zabezpieczenie przed zmiennością ceny zakupu/sprzedaży gazu. |
Instrumenty pochodne nieobjęte rachunkowością zabezpieczeń
| Opis oraz cel wykorzystania instrumentu przez Grupę | |
| CCIRS | Cross Currency Interest Rate Swap – to instrument, w którym dla danej umówionej kwoty bazowej następuje zamiana przepływów dotyczących stopy procentowej i waluty po stałym ustalonym kursie wymiany. Instrumenty te zamieniają zmienne oprocentowanie wyrażone w NOK na zmienne oprocentowanie wyrażone w PLN. |
| Kontrakty forward walutowe /kontrakty forward rozliczane do średniej /swap walutowy | Opis oraz cel instrumentu został podany w poprzedniej tabeli. |
| Kontrakty futures na energię elektryczną1, gaz, uprawnienia do emisji CO2 , ropę naftową | Futures to wystandaryzowana transakcja, umożliwiająca sprzedaż bądź zakup towaru na rynku regulowanym za cenę wykonania określoną z góry, z datą realizacji większą niż dwa dni robocze od daty, w której ustalane są warunki transakcji futures. Spółki z Grupy wykorzystują instrument w celu ekonomicznego zabezpieczenia przed zmianami cen przyszłych zakupów/sprzedaży poszczególnych aktywów. |
| Kontrakty forward na energię elektryczną, gaz2 oraz uprawnienia do emisji CO2 | Forward to transakcja umożliwiająca sprzedaż bądź zakup towaru za z góry określoną cenę wykonania z datą realizacji większą niż dwa dni robocze od daty, w której ustalane są warunki transakcji forward. Spółki z Grupy wykorzystują instrument w celu ekonomicznego zabezpieczenia przed zmianami cen przyszłych zakupów/sprzedaży poszczególnych aktywów. |
| Swap towarowy | Opis oraz cel instrumentu został podany w poprzedniej tabeli. |
1. EE- futures Phelix na energię elektryczną zawierany na giełdzie EEX
2. Kontrakty forward na energię elektryczną oraz gaz zawierane na Towarowej Giełdzie Energii S.A.
2. Kontrakty forward na energię elektryczną oraz gaz zawierane na Towarowej Giełdzie Energii S.A.
| Nota | 2021 | 2020 | |||
| Aktywa | Zobowiązania | Aktywa | Zobowiązania | ||
| Instrumenty pochodne, dla których stosowana jest rachunkowość zabezpieczeń | Nota 7.2. | 1 891 | 5 669 | 449 | 618 |
| Instrumenty pochodne, dla których nie jest stosowana rachunkowość zabezpieczeń | Nota 7.2. | 7 077 | 9 362 | 1 004 | 780 |
| Razem | 8 968 | 15 031 | 1 453 | 1 398 | |
| Instrumenty pochodne zabezpieczające w rachunkowości zabezpieczeń | 2021 | 2020 | |||||||
| Typ instrumentu pochodnego | Wartość bazowa instrumentu (w mln) | Okres wystąpienia przepływów pieniężnych i ich wpływu na wynik finansowy | Cena lub przedział ceny realizacji instrumentu | Średnia ważona cena wykonania | Zapadalność wartości godziwej | Wartość bazowa instrumentu (w mln) | Okres wystąpienia przepływów pieniężnych i ich wpływu na wynik finansowy | Wartość godziwa | |
| do 1 roku | powyżej 1 roku | ||||||||
| Pochodne instrumenty zabezpieczające ryzyko walutowe w kontraktach na zakup i sprzedaż gazu | |||||||||
| Forward | |||||||||
| USD | 478 USD | do 12 m-cy | 3,6600-4,0595 | 3,7870 | 149 | – | 263 USD | do 3 lat | 11 |
| USD | 140 USD | do 3 lat | 4,0675-4,0779 | 4,0724 | (1) | – | 340 USD | do 3 lat | (38) |
| EUR/USD | 735 EUR | do 3 lat | 1,1671-1,2575 | 1,2167 | 9 | 172 | 32 EUR | do 3 lat | – |
| EUR/USD | 13 EUR | do 12 m-cy | 1,1258 | 1,1258 | (1) | – | 229 EUR | do 4 lat | (41) |
| Swap walutowy | |||||||||
| EUR | 45 EUR | do 3 lat | 4,6060-4,9385 | 4,6882 | 1 | 1 | 38 EUR | do 3 lat | – |
| EUR | 718 EUR | do 3 lat | 4,4746-4,9069 | 4,6299 | (24) | (66) | 528 EUR | do 3 lat | (73) |
| 133 | 107 | (141) | |||||||
| Pochodne instrumenty zabezpieczające ceny zakupu i sprzedaży gazu | |||||||||
| Swap TTF DA | 3 MWh | do 3 lat | 22,75-176,00 | 113,64 | 763 | – | 24 MWh | do 3 lat | 286 |
| Swap TTF MA | 2 MWh | 1 – 3 m-cy | 60,85-98,10 | 91,98 | 105 | – | 5 MWh | 1 – 3 m-cy | 11 |
| Swap TTF DA | 52 MWh | do 4 lat | 12,52-89,20 | 20,33 | (824) | (3 691) | 29 MWh | do 4 lat | (446) |
| Swap TTF MA | 6 MWh | do 3 lat | 64,30-167,50 | 104,19 | (1 026) | – | – | – | – |
| Swap BRENT | 2 bbl | do 12 m-cy | 43,58-43,87 | 43,67 | 207 | – | 4 bbl | do 3 lat | 117 |
| HH NYMEX | 171 mmBtu | do 3 lat | 2,24-3,70 | 2,67 | 60 | 424 | 31 mmBtu | do 4 lat | 24 |
| HH NYMEX | 29 mmBtu | do 3 lat | 2,86-3,70 | 3,36 | – | (36) | 33 mmBtu | do 4 lat | (20) |
| (715) | (3 303) | (28) | |||||||
| Razem | (582) | (3 196) | Razem | (169) | |||||
| W tym: | Aktywa | 1 294 | 597 | W tym: | Aktywa | 449 | |||
| Zobowiązania | 1 876 | 3 793 | Zobowiązania | 618 | |||||
| 2021 | ||||||||||
| Typ instrumentu zabezpieczającego | Wartość nominalna | Wartość bilansowa | Nazwa pozycji w bilansie, która zawiera instrument zabezpieczający | Zmiana wartości godziwej instrumentu zabezpieczającego stosowanego jako podstawa ujęcia nieefektywności zabezpieczenia w danym okresie | Zyski lub straty z tytułu zabezpieczenia dla okresu sprawozdawczego, które zostały ujęte w innych całkowitych dochodach | Kwota nieefektywności zabezpieczenia ujęta w rachunku zysków i strat | Pozycja zestawienia całkowitych dochodów (rachunku zysków i strat), w której ujęto kwotę nieefektywności | Kwota przeklasyfikowana z kapitału z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych do wyniku finansowego jako korekta z tytułu przeklasyfikowania | Pozycja w sprawozdaniu z całkowitych dochodów (rachunku zysków i strat), która zawiera korektę z tytułu przeklasyfikowania | |
| Aktywa | Zobowiązania | |||||||||
| ZABEZPIECZENIA PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH | ||||||||||
| RYZYKO WALUTOWE | ||||||||||
| Kontrakty forward na kupno waluty (USD/PLN) | 2 507 | 149 | 2 | Pochodne instrumenty finansowe | 221 | 247 | – | Przychody / koszty operacyjne | – | nie dotyczy |
| Kontrakty forward na kupno waluty USD w zamian za EUR (EUR/USD) | 3 690 | 181 | 1 | Pochodne instrumenty finansowe | 174 | 216 | – | Przychody / koszty operacyjne | (1) | Przychody ze sprzedaży gazu |
| Kontrakty forward rozliczane do średniej na sprzedaż waluty (EUR/PLN) | 3 507 | 2 | 89 | Pochodne instrumenty finansowe | (133) | (41) | – | Przychody / koszty operacyjne | 36 | Przychody ze sprzedaży gazu |
| RYZYKO CEN TOWARÓW | ||||||||||
| Kontrakty basis swap na indeksy cen gazu | 445 | 327 | – | Pochodne instrumenty finansowe | (258) | (231) | – | Przychody / koszty operacyjne | 584 | Przychody ze sprzedaży gazu |
| Kontrakty swap na indeksy cen gazu | 21 497 | 541 | 5 541 | Pochodne instrumenty finansowe | (5 070) | (5 116) | 1 | Przychody / koszty operacyjne | 78 | Przychody ze sprzedaży gazu |
| Kontrakty swap na indeksy cen HH | 3 035 | 484 | 36 | Pochodne instrumenty finansowe | 465 | 460 | 2 | Przychody / koszty operacyjne | – | nie dotyczy |
| Kontrakty swap na indeksy cen produktów ropopochodnych | 507 | 207 | – | Pochodne instrumenty finansowe | 421 | 304 | – | Przychody / koszty operacyjne | – | nie dotyczy |
| Razem | 35 188 | 1 891 | 5 669 | (4 180) | (4 161) | 3 | 697 | |||
| 2020 | ||||||||||
| Typ instrumentu zabezpieczającego | Wartość nominalna | Wartość bilansowa | Nazwa pozycji w bilansie, która zawiera instrument zabezpieczający | Zmiana wartości godziwej instrumentu zabezpieczającego stosowanego jako podstawa ujęcia nieefektywności zabezpieczenia w danym okresie | Zyski lub straty z tytułu zabezpieczenia dla okresu sprawozdawczego, które zostały ujęte w innych całkowitych dochodach | Kwota nieefektywności zabezpieczenia ujęta w rachunku zysków i strat | Pozycja zestawienia całkowitych dochodów (rachunku zysków i strat), w której ujęto kwotę nieefektywności | Kwota przeklasyfikowana z kapitału z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych do wyniku finansowego jako korekta z tytułu przeklasyfikowania | Pozycja w sprawozdaniu z całkowitych dochodów (rachunku zysków i strat), która zawiera korektę z tytułu przeklasyfikowania | |
| Aktywa | Zobowiązania | |||||||||
| ZABEZPIECZENIA PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH | ||||||||||
| RYZYKO WALUTOWE | ||||||||||
| Kontrakty forward na kupno waluty (USD/PLN) | 2 267 | 11 | 38 | Pochodne instrumenty finansowe | 75 | 60 | – | Przychody / koszty operacyjne | – | nie dotyczy |
| Kontrakty forward na kupno waluty USD w zamian za EUR (EUR/USD) | 1 183 | – | 41 | Pochodne instrumenty finansowe | (38) | (39) | – | Przychody / koszty operacyjne | 2 | Przychody ze sprzedaży gazu |
| Kontrakty forward rozliczane do średniej na sprzedaż waluty (EUR/PLN) | 2 611 | – | 73 | Pochodne instrumenty finansowe | (41) | (172) | – | Przychody / koszty operacyjne | (51) | Przychody ze sprzedaży gazu |
| RYZYKO CEN TOWARÓW | ||||||||||
| Kontrakty basis swap na indeksy cen gazu | 403 | 11 | 37 | Pochodne instrumenty finansowe | (100) | (99) | – | Przychody / koszty operacyjne | 38 | Przychody ze sprzedaży gazu |
| Kontrakty swap na indeksy cen gazu | 4 274 | 286 | 409 | Pochodne instrumenty finansowe | 889 | (48) | 32 | Przychody / koszty operacyjne | (1 051) | Przychody ze sprzedaży gazu |
| Kontrakty swap na indeksy cen HH | 610 | 24 | 20 | Pochodne instrumenty finansowe | (19) | (7) | – | Przychody / koszty operacyjne | – | nie dotyczy |
| Kontrakty swap na indeksy cen produktów ropopochodnych | 699 | 117 | – | Pochodne instrumenty finansowe | 151 | 151 | – | Przychody / koszty operacyjne | – | nie dotyczy |
| Razem | 12 047 | 449 | 618 | 917 | (154) | 32 | (1 062) | |||
Wpływ zabezpieczenia przepływów pieniężnych przedstawia poniższa tabela.
| 2021 | 2020 | |||||
| Pozycje zabezpieczane | Zmiana wartości pozycji zabezpieczanej stosowanej jako podstawa ujęcia nieefektywności zabezpieczenia w danym okresie | Saldo kapitału z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych dla kontynuowanych zabezpieczeń | Saldo pozostające w kapitale z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych z tytułu wszelkich powiązań zabezpieczających, dla których nie stosuje się już rachunkowości zabezpieczeń | Zmiana wartości pozycji zabezpieczanej stosowanej jako podstawa ujęcia nieefektywności zabezpieczenia w danym okresie | Saldo kapitału z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych dla kontynuowanych zabezpieczeń | Saldo pozostające w kapitale z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych z tytułu wszelkich powiązań zabezpieczających, dla których nie stosuje się już rachunkowości zabezpieczeń |
| RYZYKO WALUTOWE | ||||||
| Zabezpieczenie gazu (USD) | (221) | 147 | – | (75) | (26) | – |
| Zabezpieczenie gazu (EUR/USD) | (174) | 180 | – | 38 | (41) | – |
| Zabezpieczenie gazu (EUR) | 133 | (75) | (22) | 41 | (69) | (24) |
| RYZYKO CEN TOWARÓW | ||||||
| Kontrakty na gaz indeksowane do europejskich indeksów cen gazu (dziennych lub miesięcznych) | 5 330 | (4 644) | (1 916) | (807) | (176) | 195 |
| Kontrakty na gaz indeksowane do miesięcznych indeksów cen Henry Hub | (462) | 448 | (1) | 24 | 3 | – |
| Kontrakty na gaz indeksowane do miesięcznych indeksów cen produktów ropopochodnych | (421) | 207 | – | (151) | 117 | – |
| Razem | 4 185 | (3 737) | (1 939) | (930) | (192) | 171 |
| Instrumenty pochodne nieobjęte rachunkowością zabezpieczeń | 2021 | 2020 | |||
| Typ instrumentu pochodnego | Wartość bazowa instrumentu (w mln) | Zapadalność wartości godziwej | Wartość bazowa instrumentu (w mln) | Wartość godziwa | |
| do 1 roku | powyżej 1 roku | ||||
| Pochodne instrumenty dotyczące ryzyka stopy procentowej oraz ryzyka kursowego | |||||
| CCIRS | |||||
| NOK | 3 818 NOK | – | (141) | 3 818 NOK | (45) |
| Forward | |||||
| EUR | 206 EUR | 15 | – | 77 EUR | 10 |
| EUR | 142 EUR | (4) | – | 2 EUR | – |
| EUR/USD | 204 | 3 | – | – | – |
| EUR/USD | 15 | (1) | (3) | – | – |
| USD | – | – | – | 16 USD | 5 |
| Swap walutowy | |||||
| EUR | 503 EUR | 35 | – | 558 EUR | 78 |
| EUR | 338 EUR | (36) | – | 534 EUR | (78) |
| 12 | (144) | (30) | |||
| Pochodne instrumenty ekonomicznie zabezpieczające ceny zakupu energii elektrycznej | |||||
| Forward | |||||
| Energia Elektryczna TGE | 1 MWh | 442 | – | 2 MWh | 44 |
| Energia Elektryczna TGE | 6 MWh | (308) | (2) | 15 MWh | 5 |
| Energia Elektryczna OTC | 0,15 MWh | 79 | 13 | 1 MWh | 14 |
| Energia Elektryczna OTC | 0,42 MWh | (256) | (31) | 1 MWh | (23) |
| Futures | |||||
| Energia Elektryczna EEX AG | 0,38 MWh | 230 | 32 | 1 MWh | 26 |
| Energia Elektryczna EEX AG | 0,11 MWh | (55) | (12) | 1 MWh | (17) |
| 132 | – | 49 | |||
| Pochodne instrumenty zabezpieczające ceny zakupu i sprzedaży gazu | |||||
| Forward | |||||
| Gaz | – | – | – | 0,04 MWh | (1) |
| Gaz OTC | 78 MWh | 1 652 | 482 | 20 MWh | 204 |
| Gaz OTC | 16 MWh | (2 179) | (599) | 19 MWh | (239) |
| Futures | |||||
| Gaz TGE | 2 MWh | 352 | 68 | 3 MWh | 50 |
| Gaz TGE | – | (15) | – | – | – |
| Gaz ICE ENDEX B.V. | 1 MWh | 157 | 15 | 3 MWh | 59 |
| Gaz ICE ENDEX B.V. | – | (40) | (5) | 3 MWh | (61) |
| Gaz POWERNEXT SA | 2 MWh | 317 | 84 | 1 MWh | 12 |
| Gaz POWERNEXT SA | 2 MWh | (238) | (45) | 2 MWh | (19) |
| Swap | |||||
| HH NYMEX | 3 mmBtu | 7 | 1 | – | – |
| HH NYMEX | 6 mmBtu | (5) | (7) | – | – |
| GASPOOL DA | – | – | – | 1 MWh | 17 |
| GASPOOL DA | – | – | – | 1 MWh | (5) |
| BRENT | 0,29 bbl | (31) | – | 0,31 bbl | (2) |
| Swap TTF DA | 14 MWh | 2 463 | 90 | 28 MWh | 431 |
| Swap TTF DA | 28 MWh | (4 991) | (230) | 19 MWh | (248) |
| Swap TTF MA | 4 MWh | 436 | – | – | – |
| Swap TTF MA | 1 MWh | (34) | – | 3 MWh | (4) |
| (2 149) | (146) | 194 | |||
| Pochodne instrumenty zabezpieczające ceny ropy naftowej | |||||
| Futures | |||||
| Ropa naftowa ICE Futures Europe | 0,01 bbl | 1 | – | – | – |
| Ropa naftowa ICE Futures Europe | 0,01 bbl | (1) | – | – | – |
| – | – | – | |||
| Pochodne instrumenty zabezpieczające ceny zakupu praw do emisji CO2 | |||||
| Forward | 1 t | (93) | – | 1 t | (43) |
| Futures | 1 t | 87 | – | 2 t | 38 |
| (6) | – | (5) | |||
| Pochodne instrumenty zabezpieczające ceny zakupu akcji | |||||
| Opcje | 7 mln szt akcji | 1 | 15 | 7 mln szt akcji | 16 |
| Razem | (2 010) | (275) | Razem | 224 | |
| W tym: | W tym: | ||||
| Aktywa | 6 278 | 799 | Aktywa | 1 004 | |
| Zobowiązania | 8 288 | 1 074 | Zobowiązania | 780 | |
Zmiany stanu kapitału z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych przedstawia poniższa tabela.
| 2021 | 2020 | |
| Stan na początek okresu | (21) | 910 |
| RYZYKO WALUTOWE | ||
| Zyski lub straty wynikające z zabezpieczenia, ujęte w pozostałych całkowitych dochodach w ciągu okresu sprawozdawczego | 422 | (152) |
| Kwota przeklasyfikowana z kapitału z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych do rachunku zysków i strat jako korekta z tytułu przeklasyfikowania | 34 | (49) |
| Kwota przeniesiona z kapitału z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych i ujęta jako korekta wartości bilansowej zapasów | (66) | (107) |
| RYZYKO CEN TOWARÓW | ||
| Zyski lub straty wynikające z zabezpieczenia, ujęte w pozostałych całkowitych dochodach w ciągu okresu sprawozdawczego | (4 584) | (4) |
| Kwota przeklasyfikowana z kapitału z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych do rachunku zysków i strat jako korekta z tytułu przeklasyfikowania | 662 | (1 012) |
| Kwota przeniesiona z kapitału z tytułu zabezpieczenia przepływów pieniężnych i ujęta jako korekta wartości bilansowej zapasów | (2 123) | 393 |
| Stan na koniec okresu | (5 676) | (21) |